Umboðsmaður sjúklinga

 

Er embætti sem við höfum ekki í dag, en sem einstaklingar, sem aðstandendur, sem samfélag þá þurfum við slíkt embætti sem er óháð heilbrigðiskerfinu og embættismannakerfi þess, embætti sem gagngert hefur það eina hlutverk að gæta réttindi sjúklinga, og vera þeim innan handar ef upp koma núningar milli þeirra og heilbrigðiskerfisins.

 

Undanfarna mánuði hefur þessi hugsun oft hvarflað að mér, og varð að vissu eftir að ég las ágæta grein eftir þau Sigríði Gísladóttur, formanns landssamtaka Geðhjálpar, og Grím Atlason, framkvæmdastjóra sömu samtaka.

En hef ekki séð ástæðu til að skrifa um, því það þjónar engum tilgangi, fyrr en ég las frétt Mbl.is um að mál hins fyrsta meinta íslenska raðmorðingja væri ennþá til skoðunar.  Og það voru þessi orð saksóknara málsins sem fuku í mig; "... málið um­fangs­mikið auk þess sem mörg verk­efni liggi hjá embætt­inu sem þurfi að af­greiða.".  Eins og það sé eitthvað brýnna mál í íslensku réttarkerfi í dag en að fá skorið úr um hvort langveikt  eða aldrað fólk sé réttdræpt, það er ef drápari þess er læknir.  Kannski er brýnna að taka fyrir mál mannsins sem sparkaði í kött nágranna sinna, og þegar hann fattaði að það þýddi ekki að kalla köttinn komma eða homma, úrelt skammaryrði, þá kallaði hann fyrir transhálfvita.  Og var í kjölfarið kærður fyrir dýraníð og hatursorðræðu.

Reyndar djók en það sló mig að ég virðist vera nánast einn um þessa skoðun að langveikt fólk, að aldrað fólk, hafi lífréttindi eins og við hin.  Allavega hef ég ekki orðið var við umræðu um hið helsjúka kerfi sem sýnir hinum látnu óæðri endann á sér.

 

Það þýðir nefnilega ekki alltaf að benda á aðra, stundum verður maður að gera eitthvað sjálfur þó það þjóni engum tilgangi, þetta snýst jú eitthvað um að vera maður, að axla ábyrgð á mennskunni.  Því set ég þessi orð á tölvuskjá og ætla að fylgja þeim eftir með 2-3 pistlum, veit það ekki, fer eftir því hvað ég þarf að vera langorður.

En mig langar fyrst að vekja athygli á lokaorðum Sigríðar og Gríms, þau fanga vel kjarna málsins; "Því miður virðist það vera þannig að enginn ber ábyrgð á því sem miður fer innan heilbrigðiskerfisins. Það er sorglegt.".

Já það er sorglegt en þá þarf að bæta úr því.  Það gera það ekki aðrir.

 

Grein þeirra Sigríðar og Gríms heitir því sláandi nafni; Að deyja á geðdeild, og fjallar um hið ótímabært andlit sjúklings sem lést á einu sjúkrahúsi þjóðarinnar.  Embætti Landlæknis gat ekki þaggað niður málið, enda komst það í fjölmiðla, því var því vísað til lögreglunnar eins og lög gera ráð fyrir.  Hófst þá einn sérkennilegasti skrípaleikur í manna minnum, saksóknari ákvað að tækla málið sem mafíumorð, ákært var fyrir ásetning, sem var augljóslega ekki, þetta var harmleikur margra samtvinnaðra þátta, og þegar krafist var refsingar var vísað í nýlegt mafíumorð í Rauðagerði.

Hvað tilgangi þjónar svona fáránleiki??  Ekki til að ná fram réttlæti fyrir hinn látna sjúkling því augljóst var að dómur myndi sýkna meintan ábyrgðaraðila á hinu ótímabæru andláti, þó skuggi ákærunnar myndi fylgja honum það sem eftir væri.

Eftir stendur hið augljósa svar, fyrst það var ekki hægt að þagga niður málið, þá var því breytt í skrípaleik til að tryggja að hið helsjúka kerfi okkar þyrfti ekki að axla ábyrgð

 

Og það er það sem þau Sigríður og Grímur benda á í grein sinni, hinn napri sannleikur um Ísland í dag.

"Í ágúst 2021 dó sjúklingur á deild 33C við Hringbraut. Um var að ræða veika konu með fjölþætta kvilla. Hún dó vegna þess að tveimur næringardrykkjum var þröngvað ofan í hana af hjúkrunarfræðingi á deildinni án þess að annað starfsfólk brygðist við. Hún kafnaði í kjölfarið. Viðkomandi hjúkrunarfræðingur var nýverið sýknaður í héraðsdómi af ákæru um manndráp af ásetningi og virðist málinu þar með vera lokið án þess að nokkur beri ábyrgð á því að svona skelfilega hafi farið.

Hvernig getur það gerst í nútímasamfélagi að bráðveikur einstaklingur sem er lagður inn á sjúkrahús til þess að fá lækningu meina sinna sé beittur slíku ofbeldi að hann hljóti bana af? Hvernig getur það gerst í nútímasamfélagi að enginn beri á því ábyrgð? Í allri umræðu um þetta mál er talað um sjúkling á geðdeild, í þeirri umræðu gleymist að þetta var manneskja. Við ættum að reyna að setja okkur í spor aðstandenda konunnar sem lést og hugsa út í það hver afstaða okkar væri ef þetta væri ástvinur okkar. Kannski mamma, systir eða frænka okkar.".

 

Feitletrunin eru mín, þær höndla kjarnann, það ber enginn ábyrgð, og þar með þarf engin að axla hana og ekkert breytist.

Eftir stendur fólk í sárum sem fær engan rétt gagnvart hinum látna ástvini, ullandi ríkisvaldið segir bara "Sue me" að hætti Ameríkana.

En það er aðeins hluti af kjarnanum, það sem er verra, við þegjum, allavega ekki ég lengur, en eiginlega allir aðrir.  Það er eins og fólk haldi að þessir harmleikir verði i einhverjum öðrum fjölskyldum, það séu aðrir sem missi ástvini sína, helst fólk sem við þekkjum ekki neitt.

Því ef við segðum eitthvað, þá myndu fjölmiðlar okkar taka undir, og hið helsjúka kerfi myndi jafnvel fara til læknis sem tæki það í meðferð, og það myndi reyna að bæta úr, byrja á að játa mistök sín, biðjast afsökunar á þeim, og segja síðan hvað það myndi gera næst þegar svona mál kom upp, og sérstaklega hvað það hygðist gera til úrbóta svo svona mál kæmu ekki upp aftur, allavega ekki sem raðharmleikir.

 

Harmleikurinn á Suðurnesjum hefði ekki átt sér stað ef aðrir læknar hefðu ekki litið undan í stað þess að grípa inní.  Og þeir líta undan því þeir vita að í kerfi okkar í dag eru þeir ósnertanlegir.  Þeir geta alltaf borðið fyrir sig "eitthvað faglegt", eins og þekking læknisfræðinnar sé á einhverju dulmáli sem aðeins þeir skilja og enginn dragi þann skilning í efa.

Hefði aðstandandi eða aðstandendur dregið þann skilning í efa að það sé læknisfræði að taka lífsnauðsynleg lyf af sjúklingi, til að lækna hann, og bendir á augljósar afleiðingar, að sjúklingurinn verði lífshættulega veikur og deyi síðan í kjölfarið, þá hefði hann ekkert embætti til að leita til.

Í lögum segir vissulega að verði læknir þess áskynja  í starfi sínu að eitthvað sé gert sem stofni lífi og limum sjúklings í hættu, að þá eigi hann að upplýsa Embætti Landlæknis um tilvikið, en það er líklegra að það frjósi í helvíti en að læknir ákæri kollega sinn fyrir einhver afglöp, þetta er jú sko alltaf eitthvað læknisfræðilegt eða þannig, á dulmáli sko.

Eftir stendur réttur okkar hins venjulega manns að við megum kæra atvik til Embætti Landlæknis, en kvörtunarmálin eru mörg, skrýtið, og af einhverju duldum ástæðum hefur fjárveitingarvaldið ekki gert embættinu kleyft að sinna þessum umkvörtunum svo umferðarstíflan þar er sirka 4 ár.

Vissulega geta lífshættulegir sjúkdómar verið það hægfara í þróun, að sjúklingur sem sviptur er lífsnauðsynlegum lyfjum sé ennþá á lífi eftir 4 ár, en það er ekki líklegt.  Enda eru 6 andlát til skoðunar á Suðurnesjum í þessa eina máli, hve margar aðrar umkvartanir hafa verið svæfðar hjá Embætti Landlæknis veit guð einn, mjög ólíklegt að hinir önnum köfnu embættismenn hafi um það nokkra hugmynd.

 

Harmleikurinn á Suðurnesjum, 6 ótímabær andlát varð vegna kerfisbrests.  Þess kerfisbrests að læknum er tamt að líta í hina áttina, og þess kerfisbrests að Embætti Landlæknis er ekki í stakk búið að sinna þessum málum.  Það er ekki eins og það sé gert ráð fyrir því í skipulagi embættisins að eitthvað alvarlegt geti komið uppá innan heilbrigðiskerfisins og embættinu beri að grípa inní til að hindra voðaatburði.

Hvað brást hjá Embætti Landlæknis??, af hverju féllu svona margir í valinn??  Hefði verið hægt að koma í veg fyrir einhver hinna ótímabæru andláta, eða jafnvel öll??

Það veit enginn því það spyr enginn Landlækni að því og þar með er ég kominn að þriðja kerfisbrestinum, sem er staða fjölmiðlunar á Íslandi, það er eins og fjölmiðlar séu ófærir um að taka á málum, spyrja nauðsynlegra spurninga, að þeir séu ekki lengur með burði til alvöru fréttamennsku, geri í raun fátt annað en að endurspegla kjaftagang samfélagsmiðlanna, og fátt þyki nógu merkilegt til að fjalla um ef ekki er hægt að tengja forskeytið Kyn- við efnistökin.  Og svo passa kannski uppá öll Hánin og réttindi þeirra.

 

Morgunblaðið á vissulega heiður skilið fyrir að hafa vakið athygli á hve kerfi okkar metur lítið lífsréttindi langveikra og aldraða, en af hverju fylgdi það ekki fréttinni eftir??

Af hverju tók það ekki viðtal við Landlækni og spurði hann hver væri lærdómur embættisins á þessum harmleik öllu samann, hver væri ábyrgð þess og hvað mætti betur fara.

Glöggur blaðamaður gat jafnvel tengt við orð Landlæknis á Ruv eftir að hann tók þátt í ráðstefnu um Mennska er máttur, líka í heilbrigðiskerfinu,og spurt Landlækni hvort þau ættu ekki líka við hennar embætti eða er hann bara að benda á aðra.

Orð Landlæknis voru nefnilega skynsamleg og í anda þess sem þau Sigríður og Grímur skrifuðu, en Landlæknir sagði í tilefni þess að norskur læknir sagði að það væri öllum fyrir bestu, jafnt sjúklingum, aðstandendum sem og heilbrigðiskerfinu sjálfu, væri að læknar viðurkenndu mistök sín og lærðu á þeim.  Og á þessi hnykkti Landlæknir; "Svona á að gera, því að rannsóknir sýna að þegar verður alvarleg atvik þá vilja sjúklingar og aðstandendur fá heiðarlega viðurkenningu og útskýringu á því sem hefur gerst, þau vilja fá afsökunarbeiðni, þau vilja fá fullvissu um það að það verði allt gert til að hindra að slík atvik fái endurtekið sig, og þau vilja fá stuðning og eftirfylgd."

Því hvar er hans heiðarleg viðurkenning á sinni ábyrgð sem æðsti yfirmaður Landlæknisembættisins, á harmleiknum á Suðurnesjum, hefur hann beðist afsökunar, og hvað ætlar hann að gera til að hindra að svona atvik gerist aftur??

 

Þessara spurninga hefur Landlæknir ekki ennþá verið spurður, en kalhæðnin var algjör hjá Morgunblaðinu, því eftir að þessi frétt birtist á laugardaginn síðasta, þá var lífsstíls hluti blaðsins með umfjöllun um kjóla Landlæknis.

Örugglega tilviljun en sýnir vel firringu nútímans til Alvöru lífsins, þeirra gilda sem skipta máli, og þess lífsréttar sem er forsenda siðaðs samfélags.

 

Á þessu sem og mörgu öðru getur Umboðsmaður sjúklinga tekið.

Hann á ekki að vera framlenging á fjármálakerfinu líkt og Umboðsmaður skuldara, heldur gæta réttinda, hafa áhrif á umræðuna og beita sér fyrir úrbætum á umhverfi þessa málaflokks, lagabreytingum ef þess þarf, svona líkt og Umboðsmaður barna hefur starfað gegnum tíðina.

 

Hér að ofan hef ég fjallað um alvöruna sjálfa, atlöguna að lífsréttindum sjúklinga og þögnina sem umlykur þær atlögur sem og að núverandi kerfi virðist vera ófært um að takast á við afleiðingar þeirra, sem og að læra nokkurn skapaðan hlut af þeim.

En það er svo margt annað sem myndi koma á borð Umboðsmanns sjúklinga, virk kvörtunarþjónusta sem þarf að fjármagna því það er fjárfesting sem dregur úr svo mörgu öðru sem kostar og fellur á heilbrigðiskerfið, bætir réttindi sjúklinga sem og að hún getur afhjúpað ferli raðmistaka einstakra lækna eins og þeirra sem eru til dæmis gjarnir á að bjóða konum prósak í stað þess að greina krabbamein þeirra tímalega.

 

Það er svo margt og má næstum því endalaust ræða, en tíminn er á enda, blaðsíðurnar búnar, þó á ég eftir að minnast á aldursfasisma og kerfisbundinnar mismunar á gagnvart konum innan heilbrigðiskerfisins og vangreiningar á sjúkdómum þeirra.

Hugmyndin er að henda inn einhverjum línum um þau grafalvarlegu mál, en tíminn einn veit hvað úr verður.

Allavega þagði ég samt ekki lengur.

 

Og það er það sem skiptir mestu máli.

Fyrir mig.

Kveðja að austan.