Rökvilla lögmannsins.

Hróbjartur Jónatansson hæstaréttarlögmaður skrifaði grein í Morgunblaðið fyrir rúmri viku og í henni tókst honum á skýran og skilmerkilegan hátt að koma til skila megin rökvillu Borgunarsinna  í ICEsave deilunni.  Því er ágætt svona í upphafi þessa örlagadags að líta á grein Hróbjarts og rifja upp af hverju þessir blessaðir ráðar hafa svona hrikalega rangt fyrir sér.

Viljinn til að borga er svo  mikill að hann blindar lögmanninum alla landsýn í málinu.

En lögmaðurinn er enginn vitleysingur og fellur ekki í þá keldu marga borgunarsinna að bulla út í eitt um þá firru að um borgunarskyldu aðildarríkja vegna innlánstrygginga sé kveðið á um í sjálfum EES samningnum.  Reyndar er fyrri hluti greinar hans góð samantekt um hvað deilan snýst og um hvað lagatexta er að ræða og því ætla ég að birta þann hluta orðréttan hér á eftir.  Ég geri eina feitletrun til að vekja athygli á málsgrein þar sem hann undirbyggir þokusýn sína en annars er kjarni deilunnar vel framsettur hjá Hróbjarti.

Í UMRÆÐUNNI um hvort íslenska ríkið beri lagalega ábyrgð á lágmarksinnstæðum í erlendum útibúum Landsbankans virðist mér að flestir þeir sem telja svo ekki vera fjalli um efni og inntak tilskipunar um innstæðutryggingar sem tekin var upp í EES-samninginn með fremur hlutdrægum hætti þegar þeir fullyrða að málið snúist um það að ekki sé kveðið á um það í tilskipuninni að ríkisábyrgð sé á lágmarksinnstæðum heldur sé skylda íslenska ríkisins aðeins bundin við að koma á innstæðutryggingakerfi. Að sönnu segir ekki berum orðum í tilskipuninni að ríkið beri ábyrgð á lágmarksinnstæðunum. Hins vegar fer ekkert á milli mála að tilgangur tilskipunarinnar er að skylda aðildarríki EES til þess að koma á tryggingakerfi sem veitir öllum innstæðueigendum lágmarksvernd án tillits til þess hvar útibú lánastofnunar er staðsett á EES-svæðinu ef gjaldþol lánastofnunar brestur. Tilskipunin veitir samningsríki EES nokkurt frelsi til þess að ákveða fyrirkomulag tryggingakerfisins en það fyrirkomulag sem tekið er upp skal fullnægja réttmætum kröfum innstæðueiganda til þess að fá ótiltæk innlán greidd innan tiltekins tíma. Í tilskipuninni eru engir fyrirvarar um kerfishrun eða slíkar aðstæður. Það er því alveg ljóst af tilskipuninni að tilgangurinn er sá að veita innstæðueigendum lágmarkstryggingu ef lánastofnun verður gjaldþrota, sem sé að hver og einn innstæðueigandi í Landsbankanum geti sótt sínar u.þ.b. 20.000 evrur við gjaldþrot bankans svo dæmi sé tekið.

Í tilskipuninni segir m.a: „Tilskipun þessi getur ekki gert aðildarríkin eða lögbær yfirvöld þeirra ábyrg gagnvart innstæðueigendum ef þau hafa séð til þess að koma á einu eða fleiri kerfum viðurkenndum af stjórnvöldum sem ábyrgjast innlán eða lánastofnanirnar sjálfar og tryggja að innstæðueigendur fái bætur og tryggingu í samræmi við skilmálana í þessari tilskipun.“ Í þessu felst að aðildarríki EES getur orðið bótaskylt gagnvart innstæðueiganda ef að tryggingakerfi það sem hefur verið innleitt veitir ekki þá lágmarksvernd sem tiltekin er í tilskipuninni. Slík skaðabótakrafa verður aðeins höfð uppi í dómsmáli innstæðueiganda gegn íslenska ríkinu en ekki milli ríkja, eins og ýmsir hafa þó talið vera. Af þessum ástæðum þá myndi í dómsmáli breskra eða hollenskra innstæðueigenda á hendur íslenska ríkinu ekki einungis reyna á þau sjónarmið hvort að í henni sem slíkri fælist ríkisábyrgð á lágmarksinnstæðum, eins og margir telja að málið snúist um, heldur einnig hvort að það tryggingakerfi sem íslenska ríkið kom á með lögum á grundvelli tilskipunarinnar uppfyllir þá skyldu ríkisins að veita innstæðueigendum lágmarksvernd sem kveðið er á um í tilskipuninni. Væri talið svo ekki vera gæti íslenska ríkið orðið skaðabótaskylt gagnvart innstæðueigendunum. Málið er því tæpast eins einfalt og margir vilja vera láta.

 

Hróbjartur rekur það skilmerkilega hver markmið tilskipunar ESB um innlánstryggingar eru gagnvart innlánseigendum en hann skautar alveg framhjá þeim markmiðum tilskipunarinnar sem snúa að fjármálafyrirtækjum og þeirri viðleitni að tryggingakerfið, fjármagnað af þeim sjálfum, jafni samkeppnisskilyrði þeirra óháð heimalandi og stærð þess.  Það er mjög mikilvægt að hafa þetta í huga þegar röksemdir Hróbjarts fyrir skuldakvöð íslensk almennings eru skoðaðar.

Og Hróbjartur viðurkennir að "sönnu segir ekki berum orðum í tilskipuninni að ríkið beri ábyrgð á lágmarksinnstæðunum".  Og hann fer rétt með að aðildarríki eru ekki í bakábyrgð fyrir tryggingarsjóði bankakerfisins.  „Tilskipun þessi getur ekki gert aðildarríkin eða lögbær yfirvöld þeirra ábyrg gagnvart innstæðueigendum ef þau hafa séð til þess að koma á einu eða fleiri kerfum viðurkenndum af stjórnvöldum sem ábyrgjast innlán eða lánastofnanirnar sjálfar og tryggja að innstæðueigendur fái bætur og tryggingu í samræmi við skilmálana í þessari tilskipun.“.   Þetta er kjarni málsins, aðildarríki eru því aðeins ábyrg ef þau hafa ekki komið á kerfi ESB um innlánstryggingar, fjármagnað af fjármálastofnunum sjálfum, eða framkvæmd tryggingakerfisins sé ábótavant.

Um þetta deilir ekki skynsamt fólk.  Aðeins rugludallar og vitgrannir fjölmiðlamenn halda því fram að Ísland hafi brugðist skyldum sínum samkvæmt EES samningnum.  Það hefur Ísland ekki gert.  Það kom á fót tryggingakerfi samkvæmt tilskipun ESB og gerði það á fullnægjandi hátt.  Þar með talið fjármögnun kerfisins.

Hvernig er það vitað???  Jú, í EES samningnum eru skýr ákvæði um eftirlitsstofnanir og dómstóla sem eiga að grípa inn í ef einstök aðildarríki uppfylla ekki skyldur sínar við að innleiða tilskipanir ESB.  Það að engar athugasemdir voru gerðar og engin kæra verið lögð fram á hendur íslenskum stjórnvöldum þýðir aðeins eitt og aðeins eitt; Íslensk stjórnvöld hafa uppfyllt skyldur sínar við innleiðingu kerfisins og því er möguleg skaðabótaábyrgð aðeins tilkomin vegna framkvæmd viðkomandi laga eða réttara sagt skorti á framkvæmd þeirra.

Allt vitiborið fólk hlýtur að sjá að í réttarsamfélagi eru það aðeins dómstólar sem geta skorið úr um það.  Skoðanir einstaklinga eða þá einstakra ríkja, hvort sem þeir hafa hagsmuni vegna málsins eður ei, hefur þar ekkert með niðurstöðu málsins að gera.  Það eru mörg hundruð ár síðan slík vinnubrögð voru aflögð.

Í réttarríki skera dómsstólar úr um ágreining.

Hefði Hróbjartur endað grein sína á því að skora á stjórnvöld að láta ESA og EFTA dómstólinn skera úr um þann ágreining sem uppi er og fá þannig réttarstöðu íslensku þjóðarinnar á hreint, þá hefði grein hans verið góð og gildi og manninum sæmandi.  En því miður var svo ekki, heldur byrjaði lögmaðurinn að fabúlera út í bláinn til að sannfæra íslenska almenning að óréttmætar skuldálögur væri hans, og þar með gerði lögmaðurinn í buxurnar eins og sagt er á kjarnyrtri íslensku.

 

RÖK HRÓBJARTS FYRIR SKULDAÁNAUÐ.

Eru af tvennum toga.  Hann bendir á þá augljósu staðreynd að sjóðurinn hefur ekki fjármagn til að borga lágmarksvernd og hann gefur það í skyn að íslensk stjórnvöld hafi brugðist í sínu eftirliti með bankastofnunum á þann hátt að skaðabótaábyrgð gæti myndast. 

Lítum á fyrri röksemdina hjá lögmanninum.  "Það liggur í augum uppi að það kerfi sem komið var á með lögum um innstæðutryggingar veitir ekki fullnægjandi lágmarksvernd, peningar til þess að greiða lágmarksfjárhæðina til innstæðueigenda Landsbankans í Englandi og Hollandi eru ekki til í tryggingasjóðnum íslenska. Það þarf tæpast að fjölyrða um það frekar" segir Hróbjartur.  En af hverju eru ekki til peningar?  Augljósasta skýringin er sú að öll tryggingakerfi ráða ekki við allsherjarhrun, skiptir þá ekki máli hvort um bankatryggingar eða aðrar tryggingar er að ræða. 

Brugðust íslensk stjórnvöld í fjármögnun kerfisins??  Þau fóru í einu og öllu eftir tilskipun ESB.  Og sú tilskipun gerir ekki ráð fyrir kerfishruni.  Það er rétt hjá lögmanninum að innlánsverndin hverfur ekki við kerfishrun en hvernig á að fjármagna hana??  Tilskipunin kveður ekkert á um það.  En hún segir orðrétt að aðildarríki séu ekki í ábyrgð.  Spurningin snýst því um gagnvart dómsstólum hvort það sé eitthvað annað í evrópskum rétti sem kveður á um greiðsluskyldu aðildarríkja.  En ef svo er þá þurfa þeir sömu dómsstólar að taka afstöðu til þess af hverju slíkt komi ekki skýrt fram í kjarnatilskipun ESB um innlánstryggingar og hvort ESB hafi vald til að setja slík íþyngjandi ákvæði á aðildarríki.  Vandséð er hvernig einstök aðildarríki hafi getað varið sig gegn slíkri ábyrgð, nema þá með óhóflegri skattlagningu og hefur ESB slíkt vald að krefjast skattlagningu á almenning vegna bankaviðskipta á frjálsum markaði??  Slík krafa þarf líka að standast önnur lög og reglur, til dæmis mannréttindaákvæði.  Ótakmörkuð ábyrgð getur leitt til slíkra skattpíningar að almenningur rísi ekki undir henni.

Spurningin er alltaf sú hvað má og hvað má ekki.  Ef um ótakmarkaða ábyrgð er að ræða, af hverju var þá ekki sagt frá henni í skýrum og skilmerkilegum lagatexta, þetta er jú grundvallaratriði, og ef um vafa er að ræða, hver ber þá ábyrgðina á honum?

En að fullyrða að íslensk stjórnvöld hafi ekki innleitt tilskipun ESB á réttan hátt vegna þess að ekki voru til peningar, það er rökvilla.  Tilskipunin sjálf gerði ekki ráð fyrir þeim aðstæðum sem upp komu.

 

Seinni röksemdarfærsla Hróbjarts snýr að ófullkomnu eftirliti íslenskra stjórnvalda með bönkunum og meintar skaðabótaábyrgðar vegna þess.  Ekki ætla ég að bera í bætifláka fyrir íslensk stjórnvöld en þar á bæ voru menn í góðri trú.  Vandséð er að hægt sé að sanna að gjörðir okkar stjórnvalda hafa á einhvern hátt verið öðruvísi en gjörðir stjórnvalda annarra ríkja.  Menn mega aldrei gleyma því að hið alþjóðalega fjármálakerfi riðaði til falls haustið 2008, og ennþá er ekki útséð um það.  Höfum nokkrar staðreyndir í huga.

1. Allt eftirlit fór eftir lögum og reglum ESB.  Eftirlitsstofnanir EES gerðu aldrei neinar athugasemdir við það.

2. Íslensku bankarnir stóðust öll álagspróf sem viðtekin voru í fjármálaheiminum.  Alþjóðleg matsfyrirtæki sem mátu styrk bankanna hækkuðu styrkleikamat sitt á þeim vorið 2008 og fegnu þeir þá hæstu einkunn.

3. Módelið sem íslensku bankarnir störfuðu eftir var ekki íslensk uppfinning og var ekkert veikburðaðri hjá okkur en öðrum þeim semstörfuðu eftir því. Þetta hrundijú allt samann.

4. Það voru ekki bara íslenskir bankar sem féllu haustið 2008, og mun fleiri höfðu fallið ef ekki hefðu komið til gífurleg inngrip ríkisvalds í Evrópu og Bandaríkjunum.  Slíkt var ekki hægt á Íslandi sökum stærðar bankakerfisins, en stærð íslenska bankakerfisins var ekkert einsdæmi, bæði bankakerfið í Sviss og Lúxemborg er margföld þjóðarframleiðslu viðkomandi landa. 

5. Það er hvergi bannað í Evrópskum lögum að menn og stjórnvöld megi ekki vera heimsk og frjáls markaður gerir ráð fyrir því að fyrritæki fari á hausinn ef þau standast ekki samkeppni.  Að fara á hausinn er ekki glæpur sem slíkur.

Ég ætla ekki að fullyrða hvernig hugsanleg skaðabótamál færu.  Málið er flóknara en það og Hróbjartur er heldur ekki maður til að fullyrða slíkt.  Hann eða aðrir Borgunarsinnar eru ekki lögmætur dómstóll og því er það út í hött þegar maðurinn út frá heimatilbúnum rökum fullyrðir seinna í grein sinni að "íslenska ríkið standi við skyldu sína" og tryggi lágmarksvernd innstæðna með því að skattleggja íslenskan almenning.  Það er hægt að standa við skyldur sínar á margan annan hátt en að skattleggja saklausan þriðja aðila og rústa lífsskilyrðum hans. 

Í því er hin meinta rökvilla lögmannsins fólgin.

Þú hengir ekki bakara fyrir smið.  Það kallast réttarmorð í siðuðu samfélagi.  Og það kallast líka villimennska að taka grunaða af lífi án dóms og laga.  Það er það sem hið Evrópska samfélag er að gera í ICEsave deilunni.

Íslenska ríkið stendur við skyldu sína með því að setja á neyðarlög þar sem innstæður eru gerðar að forgangskröfum.  Dugi það ekki til þá gerir það skyldu sína að biðja þjóðir heims um aðstoð um að finna alla þá fjármuni sem hugsanlega voru teknir út úr kerfinu á ólögmætan hátt.  Engin skattaskjól eða lagaflækjur eiga að koma í veg fyrir það.  Og dugi það ekki til þá íslenska ríkið að fara fram á aðstoð EES ríkja að tryggingasjóðir viðkomandi landa komi þeim íslenska til aðstoðar svo hann geti staðið við sínar skuldbindingar. 

Við megum nefnilega aldrei gleyma því að vandi íslenska tryggingasjóðsins er vandi fjármálakerfisins og þess trausts sem þar þarf að ríkja.  En hann er ekki vandi almennings á Íslandi eða almennings í öðrum löndum EES.  ICEsave reikningarnir voru frjáls viðskipti milli sparifjáreiganda og fjármálafyrirtækis á frjálsum markaði.  Almenningur í EES, þar með talið á Íslandi, hefur ekkert með slík viðskipti að gera annað en sjá til þess að stjórnvöld setja heilbrigðar reglur um slík viðskipti.

Og það var gert.

Kveðja að austan.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Athugasemdir

[Axel Þór Kolbeinsson, 22.8.2009 kl. 12:16]

Góð grein hjá þér og gott að þú sért kominn úr bloggfríinu.

[Ómar Geirsson, 22.8.2009 kl. 20:37]

Takk Axel.

Fylgist með  á meðan ICEsave klárast. 

Á eftir eina grunngrein um ICEsave málið þar sem Jóhanna og Steingrímur versus Indefence og aðrir "betri" samningar aðildarinnar eru í mínum huga eins og vonda/góða löggan.  Hvor taktíkin er betri til að láta hinn grunaða ljúga upp á sig sakir.

Með öðrum orðum, dálítið einn á móti fjöldanum.

En greinin kemur á mánudaginn.

kveðja að austan.